TÜRK DİL KURUMUNUN SÖZLÜK UYGULAMASINA BAKIŞ

Herkese merhaba, umarım herkes iyidir ve her şey yolundadır.

Bugünkü yazımın içeriğine geçmeden önce Cumhuriyetimizin 100. yılı kutlu olsun diye söze başlamak istiyorum. Nice 100 yıllar daha Cumhuriyetimizin ve bizlere kazandırdıklarının devamlılığını ve bağımsızlığımızın karakteristik özelliğimiz olmasının devam etmesini, buna bağlı olarak bağımsızlığımızı sürdürmemizi diliyorum. Bütün bunları bizlere kazandıran ve miras bırakan başta ulu önderimiz Mustafa Kemal ATATÜRK'e, silah arkadaşlarına ve Cumhuriyet ile bağımsızlık yolunda kanlarını ve terlerini dökmüş herkese rahmet olsun, diyorum. Hepsini ayrı ayrı saygı, sevgi, özlem ve minnetle anıyorum. Bu yazıyı Cumhuriyetimizin 100. yılında kaleme almaktan dolayı da ayrıyeten gururluyum. İleride dönüp baktığımda bugün tarihli bu yazının benim için ayrı bir yeri olacak. Şimdi yazımın içeriğine geçiş yapayım. Hepinize iyi okumalar dilerim.

Bu yazımda sizlere Atatürk'ün kurmuş olduğu ve günümüzde de çalışmalarına devam eden Türk Dil Kurumunun resmi olarak geliştirdiği ve ücretsiz olarak kullanıma sunduğu TDK Türkçe Sözlük uygulamasından bahsedeceğim. Yazının sonunda uygulamayı App Store üzerinden indirebileceğiniz bağlantıyı da paylaşacağım.

Uygulama, bir sözcüğün anlamını bulmayı, bu sözcüğün nasıl telaffuz edildiğini dinlemeyi, aradığımız sözcüğün hangi dil ve kökenden geldiğini görebilmeyi ve bu sözcüğün hangi deyim ve atasözleriyle ya da hangi birleşik kelimelerde kullanıldığını görmenizi sağlayan bir uygulamadır. Bu özelliklerin ne şekilde kullanıldığını anlatıyor olacağım. Aynı zamanda çok küçük bir erişilebilirlik sorunundan da bahsedeceğim.

Uygulamayı ilk açtığınızda karşınıza ana sayfa çıkacaktır. Burada çok sade bir tasarımın olduğunu göreceksiniz. Ana sayfada yer alan sözlükte ara seçeneğine bastığınızda bir yazma alanı gelecek ve buraya aramak istediğiniz sözcüğü yazarak arama yaptırabilirsiniz. Arama yaptırırken sözcükler ekranda alt alta sıralanır. İsterseniz bu sözcüklerin üzerine basarak da ilgili sözcüğün açıklama ekranına gidebilirsiniz ya da aramasını yapmış olduğunuz sözcüğü yazdıktan sonra klavyenizin sağ altında yer alan git düğmesine basarak da aramanızı gerçekleştirebilirsiniz. Aynı zamanda arama yaparken kullanılan yazma alanının hemen altında birtakım özel karakterlerinde düğme olarak yerleştirildiğini göreceksiniz. Bu karakterler üzerinde şapka veya düzeltme işareti dediğimiz işaretlerin bulunduğu bazı harflerdir. Arama yapacağınız kelimede bu harflerden biri geçiyorsa ve klavyenizde bu özel karakteri yazmayı bulamadıysanız buradan da o karakteri yazabilirsiniz. Örneğin, "kâr" sözcüğünü aratacağınızı düşünelim. Burada yer alan "â" karakterini klavyede yazamadıysanız bu bölümden ekleyebilirsiniz.

Sözcüğü arattıktan sonra karşınıza o sözcükle ilgili bilgi ekranı çıkacaktır. Bu ekranda dolaşmaya başladığınızda önce sözcüğü duyarsınız, bir sonraki seçenekte ses düğmesini göreceksiniz, bu düğmeye bastığınızda bu sözcüğün telaffuzunu dinleyebilirsiniz. Bir sonraki seçenekte sık kullanılanlara ekle seçeneğini göreceksiniz. Bu seçeneğe bastığınızda sözcüğü sık kullanılanlar listenize ekleyebilirsiniz. Sonraki seçenekte de Türk işaret sözlüğü seçeneği yer alıyor. Burada da işitme engelliler için kullanılan işaret dilinde bu sözcük nasıl ifade ediliyor, bunu parmak işaretleriyle gösteriyor.

Bu bölümleri geçerek ilerlemeye devam ettiğinizde artık sözcükle ilgili bilgilere erişmeye başlarsınız. Burada öncelikle sözcüğün köken olarak hangi dilden geldiğini göreceksiniz. Bunun devamında da sözcüğün anlamını görüyor olacaksınız ve hemen altında da bu anlama gelecek şekilde bir cümlede kullanıldığını göreceksiniz. Eğer sözcüğün ikinci, üçüncü veya daha fazla anlamı varsa devam ettiğinizde bunları da sırasıyla göreceksiniz ve örnek cümleleri de yer alıyor olacak.

Anlam ya da anlamların devamında bu kelimenin yer aldığı deyim, atasözü ve birleşik kelimeleri görebileceğiniz bir başlık vardır. Buna bastığınızda da bu kelime hangi deyim, atasözü veya birleşik kelimede geçiyorsa bunları yeni bir sayfada görüntüleyebilirsiniz.

Bu bölümün devamında, yani ekranın en altında da soldan sağa doğru sırasıyla ara, geçmiş ve sık kullanılanlar sekmeleri yer almaktadır. Aynı zamanda sözcük bilgi ekranındayken ekranın en üstünde orta kısımda da sözlükte ara yazma alanı bulunmaktadır. burayı kullanarak veya alttaki ara sekmesini kullanarak yeni bir sözcük araması yapabilirsiniz. geçmiş sekmesine girerek geçmişte yaptığınız tüm sözcük aramalarına liste olarak erişebilirsiniz. Bu bölümdeyken sağ üst köşede yer alan tümünü sil seçeneğine basarak geçmiş listesini temizleyebilirsiniz. Sık kullanılanlar sekmesine girerek daha önce sık kullanılanlara eklediğiniz tüm sözcükleri liste halinde görebilirsiniz ve yine bu ekranda da sağ üst köşeden tümünü sil seçeneğine basarak sık kullanılanlarınızda bulunan tüm sözcük listesini temizleyebilirsiniz.

Uygulamanın sol üst köşesinde bir menü düğmesi yer alıyor ama bu düğme VoiceOver ile seslendirilmiyor. Bu durum küçük bir erişilebilirlik sorunu olarak karşımıza çıkıyor. Bu menüye girdiğimizde ise kısaca ana sayfa, sözlükte ara, geçmiş, sık kullanılanlar, hakkında, katkı ve önerileriniz için, iletişim seçenekleri çıkıyor. Aslında buradaki pek çok seçeneğe biz ana kullanım ekranında da erişebiliyoruz ama yine de bu menü düğmesinin erişilebilir olması daha doğru ve güzel olur. Bu düğmeye erişimi şu şekilde sağlayabilirsiniz: uygulamanın ana ekranındayken sözlükte ara seçeneği üzerine gelip buradan bir geriye gittiğinizde, yani sola doğru tek parmak hareketi yaptığınızda size VoiceOver hiçbir şey okumaz ama bu menü düğmesinin üzerine gelinmiş olunur. Bu şekilde düğmeye basabilirsiniz. En azından ben şimdiye kadar bu şekilde deneyimleyebildim.

Buradaki menü düğmesinin erişilebilir hale getirilmesi herhangi bir güncellemeyle mümkün olana kadar dilerseniz kendiniz de bu düğmeye etiketleme yaparak düğmeyi erişilebilir hale getirebilirsiniz. Ben bu etiketleme işlemini şu şekilde yaptım: Önce yukarıda tarif ettiğim gibi menü düğmesinin üzerine geldim ve iki parmağımla ekrana iki kez dokunup ikinci dokunuşumda parmaklarımı ekrana basılı tuttum. Ekrana bir yazı alanı açıldı, buraya "Menü" yazdım ve tamam düğmesine bastım. böylece menü düğmesine ana sayfada geldiğim zaman VoiceOver o bölümü menü diye seslendiriyor. Yine bu etiketleme işlemini aynı şekilde bir sözcüğü arayıp sözcük bilgi ekranındayken de yapmanız gerekiyor. Sözcük bilgi ekranındayken menü düğmesine erişmek için önce sözcüğü VoiceOver ile okutun ve sözcüğü duyduktan sonra tek parmak hareketiyle bir kez sola hareket edin, bu bölüm menü bölümüdür. Şimdi buradayken yine yukarıda tarif ettiğim gibi etiketleme yöntemini kullanarak bu düğmeyi menü adıyla etiketleyin. böylece burada da menü düğmesini kendiniz erişilebilir hale getirmiş olacaksınızz..

Uygulama içerisinde bir de şu şekilde küçük bir düzenleme yapılabilir diye düşünüyorum: Sözcüğü sık kullanılanlara ekle düğmesine basarak ekleme işlemi yaptığımızda sık kullanılanlara eklendi şeklinde bir bilgi verebilir veya sık kullanılanlardan çıkardığımızda da aynı şekilde sık kullanılanlardan çıkarıldı şeklinde bir bilgi verebilir. Aynı zamanda bu sık kullanılanlara ekle düğmesine bastıktan sonra bu düğmenin üzerine tekrar geldiğimizde sık kullanılanlara ekleme işlemi yapıldıysa düğme seçili pozisyonda okutulabilir. Bunlar benim kendi düşünce ve önerilerimdir.

Size bugün TDK Türkçe Sözlük uygulamasını anlatmaya çalıştım. Umarım faydalı bir içerik olmuştur. Uygulamayı şuradan indirebilirsiniz.

Ayrıca Erişilebilir Apple Kullanıyoruz'un Telegram kanalına da şuradan katılabilirsiniz.

Cumhuriyetimizin 100. yılında Cumhuriyetimizin kurucusu olan ve aynı zamanda Türk Dil Kurumunun da kurucusu olan ulu önder Mustafa Kemal ATATÜRK'ü bu yazıyla da bir kez daha saygı, sevgi ve minnetle anmış olayım ve bu yazı da 100. yıl anısına bir içerik olarak yerini alsın.

Farklı içeriklerde tekrar görüşünceye kadar kendinize çok iyi bakın, hoşça kalın ve sağlıklı kalın.

Hakan TELTİK